Spośród niewielu fotografii fatimskich wizjonerów – świętych Franciszka i Hiacynty oraz Łucji wyróżnia się jedna, na której cała trójka ma przerażenie wymalowane na twarzach. Dzieci długo nie mogły się otrząsnąć po 13 lipca 1917 roku, kiedy to Matka Boża ukazała im wizję piekła – jeden z najbardziej tajemniczych, a zarazem sugestywnych elementów Orędzia.

To właśnie wizja piekła stała się najpopularniejszym fragmentem ukończonej w 1321 roku, blisko 600 lat przed wydarzeniami w Fatimie, Boskiej Komedii, dzieła życia Dantego Alighieri, a zarazem arcydzieła literatury europejskiej, będącego wielkim podsumowaniem średniowiecznej wizji świata.

Siłą Boskiej Komedii jest ogrom myśli filozoficznej i starannie uszyta poetycka szata. O tej staranności wiele mówią liczby, które przenikają konstrukcję poematu. Najważniejsza jest liczba trzy, symbolizująca Trójcę Świętą – trzy są sfery niebieskie, po 33 pieśni ma każda z przypisanych im części, a całość została napisana tercyną (strofą trzywersową). Doliczając pieśń wstępną, dzieło ma 100 pieśni, a sto jest liczbą Bożej doskonałości.

Zamysł dzieła był ogromny – odmalowanie zaświatów: Piekła, Czyśćca i Raju, i opowiedzenie za ich pomocą o ludzkim świecie. Dante Alighieri sięgnął po najdoskonalszy znany sobie wzór, czyli epickie dzieło wcześniejszej epoki – Eneidę Wergiliusza, opisującą wędrówkę Eneasza wracającego po wojnie trojańskiej do rodzinnej Italii. Dante, który postawił samego siebie w roli podróżnika po zaświatach, również zmierza do domu, lecz nie ziemskiego, tylko do Nieba, gdzie króluje Bóg Wszechmogący. Wergiliusz dany jest mu za przewodnika po krainie od Boga najbardziej oddalonej – po ­Piekle.

Dantejskie sceny to sformułowanie, które na stałe weszło do języka codziennego – bardzo sugestywne i nakreślone stosunkowo prostym językiem opisy mąk piekielnych nawet po 700 latach robią wstrząsające wrażenie:

Tych nieszczęśliwych, co nigdy nie żyli,

tu obnażonych, kłuły straszne roje

os i komarów, że aż krwią broczyli,

a z krwią łzy razem przelewali swoje,

co tak zmieszane, spod ich nogi chciwie

wstrętnych robaków połykały zwoje.

(Boska Komedia I, 3, 67–70,
tłum. A. Świderska)

Oczywiście Dantemu nie chodziło o to, by pokazać możliwie najokrutniejsze cierpienia. Alighieri miał świadomość, że cielesne męki, choćby najbardziej wymyślne, są niczym w porównaniu do udręki duchowej, polegającej na wiecznym odczuwaniu braku Boga.

Piekło Dantego, podobnie jak Czyściec i Raj, są plastycznie opisanymi miejscami o precyzyjnie zaplanowanej przestrzeni – Piekło przypomina wielki lej, którego ściany ułożone są z ogromnych kręgów – im niższy krąg, tym cięższe męki i tym więksi grzesznicy, którzy go zamieszkują. Kręgów jest dziewięć, podobnie jak dziewięć stopni Czyśćca i dziewięć sfer Nieba.

Dziewięć kręgów tworzy hierarchię. Nie sposób więc nie zapytać, kto w dantejskim piekle jest najmniejszym, a kto największym grzesznikiem. W pierwszym kręgu Dante umieścił ikoniczne postaci antyku – zasłużonych, którzy nie zostali ochrzczeni i nie poznali Chrystusa – między innymi Horacego, Arystotelesa czy Juliusza Cezara. To najmniejsi grzesznicy.

Schodząc coraz niżej po kolejnych kręgach, Dante i Wergiliusz spotykają tych, którzy nie znali umiarkowania w jedzeniu i piciu, heretyków, morderców, samobójców i wielu innych. W końcu, na samym dnie, zatopieni po szyję w lodowym jeziorze Kocyt w bezpośredniej bliskości Lucyfera, tkwią – Judasz, Brutus i Kasjusz – zdrajcy.

W myśli średniowiecznej, a zatem i w poemacie Dantego, najwyższą przewiną była zdrada. W przypadku Judasza zdrada Kościoła, wiary i samego Chrystusa. Brutus i Kasjusz, zabijając Cezara, zdradzili swoją ojczyznę wbrew jej interesom i w imię żądzy władzy. Nie tylko zdrada wiary i ojczyzny łączy trzech największych grzeszników – wszyscy zdradzili swych przyjaciół, którzy ich miłowali.

Na przeciwległym krańcu świata Boskiej Komedii znajduje się Empireum – siedziba Boga. Dante pragnie Go ujrzeć na własne oczy – z pomocą przychodzi św. Bernard z Clairvaux, który doradza poecie modlitwę do Matki Bożej o dostąpienie łaski oglądania Boga. Wstawiennictwo Maryi jest niezawodne – w ostatniej pieśni Raju Bóg ukazuje się Dantemu jako niepojęty i nieogarniony Blask – bezgraniczna Mądrość, ale nie tylko… Mówią o tym ostatnie słowa poematu:

Dalej fantazja moja nie nadąży.

A już wtórzyła pragnieniu i woli

Jak koło, które w parze z kołem krąży,

Miłość, co wprawia w ruch słońce i gwiazdy.

(Boska Komedia III, 34, 142–145 tłum. E. Porębowicz)